ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΧΑΡΙΣΙΟΣ ΜΟΥΚΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ

Ιστορία

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΧΑΡΙΣΙΟΣ ΜΟΥΚΑΣ

 

Η εκπαίδευση στην Κοζάνη από τον 17° έως τον 19° αιώνα

Τα χρόνια που προηγήθηκαν του 1688 δεν υπήρχε επίσημα αναγνωρισμένο σχολείο και μάλιστα πήγες κάνουν λόγο για τη στοιχειώδη γνώση που λάμβαναν μόνο εύποροι στα σπίτια τους από εξειδικευμένους οικοδιδάσκαλους. Από το 1668 θα ιδρυθούν στην Κοζάνη οι πρώτες σχολές, όρος ο οποίος χρησιμοποιείται για τα πρώτα σχολεία της Κοζάνης.

Οι σχολές που μαρτυρούνται στην πόλη μας είναι οι ακόλουθες :

– Ελληνική Σχολή Κοζάνης (1668 – 1743) με πρώτο δάσκαλο το Γεώργιο

Κονταρή,

– Στοά / Σχολή Κοζάνης (1745 – 1772) με πρώτο δάσκαλο τον Ευγένιο

Βούλγαρη,

– Σχολή της Κομπανίας (1788 – 1772)

– Σχολή του Δημητρίου Παγούνη / Μουσείο (1777 -1783)

-Αλληλοδιδακτική Σχολή (1832)

– Ελληνικό Σχολείο / Ημιγυμνάσιο

– Το 1813 λειτουργεί ο Οίκος Βελτιώσεως (Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη)

– Ίδρυση των συλλόγων Φοίνιξ (1873), Μορφωτική Αδελφότης Πανδώρα (1902), Εθνικός Σύλλογος (1908).

πάνω

Ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους – Συνθήκες

Το Πρωτόκολλο της 3ης Φεβρουαρίου 1830 αποτέλεσε την πρώτη διεθνή διπλωματική πράξη που αναγνώριζε την Ελλάδα ως ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος.

Η συνθήκη της Κωνσταντινούπολης που υπογράφηκε το 1832, όριζε τα σύνορα της Ελλάδας νότια της γραμμής των κόλπων Αμβρακικού και Παγασητικού. Παρά την προσάρτηση των Επτανήσων που έγινε το 1864 και της Θεσσαλίας που έγινε το1881, πολλά εδάφη του σημερινού νεοελληνικού κράτους, όπως η Δυτ. Μακεδονία παρέμεναν αλύτρωτα μέχρι τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13.

Οι μεταρρυθμίσεις του Χατι – Χουμαγιουν (1856) διασφαλίζουν την ισότητα των υπηκόων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ανεξαρτήτως φυλής ή θρησκεύματος. Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων το Οικουμενικό Πατριαρχείο συντάσσει τους Γενικούς Κανονισμούς που προβλέπουν την κατά τόπους αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών θεμάτων.

 

πάνω

Σχολική εφορεία

Με την εφαρμογή των Γενικών Κανονισμών του Οικουμενικού Πατριαρχείου τίθενται οι βάσεις για τη διοίκηση των σχολείων. Η κοινότητα Κοζάνης συνέταξε τον πρώτο Κανονισμό λειτουργίας των σωματείων και φορέων της πόλης στις 17 Απριλίου 1895, που ίσχυε έως το 1911, όταν και αναθεωρήθηκε, έναν χρόνο πριν την απελευθέρωση.

Οι κατά τόπους επίσκοποι έχουν τη φροντίδα για την ίδρυση, συντήρηση και λειτουργία των σχολείων κάθε βαθμίδας, το διορισμό και την απόλυση των δασκάλων, τα προγράμματα διδασκαλίας και τη γενικότερη εποπτεία των εκπαιδευτικών θεμάτων.

Ο επίσκοπος ως Πρόεδρος και οι επίτροποι ως μέλη αποτελούν τη σχολική εφορεία, η οποία είναι πενταμελής και εκλέγεται από τη Γενική Αντιπροσωπεία της κοινότητας κάθε δυο χρόνια. Η ψηφοφορία είναι μυστική.

Οι οικονομικοί πόροι για τη λειτουργία και τη συντήρηση των σχολείων προέρχονται από το ταμείο της κοινότητας, κυρίως από εράνους των κατοίκων, εμβάσματα των απόδημων Κοζανιτών καθώς και από δωρεές, κληροδοτήματα ή ενοικίαση εκκλησιαστικών κτημάτων.

 

πάνω

Δωρητές – Ευεργέτες

Κοζανίτες έμποροι με την ελπίδα του κέρδους μεταφέρουν προϊόντα του τόπου τους με τα καραβάνια τους (των κυρατζήδων) σε μεγάλα εμπορικά κέντρα της Σερβίας, Αυστροουγγαρίας, Μολδοβλαχίας και Ρωσίας. Κιλίμια , αλατζάδες, κάπες, νήματα, μεταξωτά, κρόκος, κρασιά, δέρματα, υφαντά και καπνός κατακτούν τις ευρωπαϊκές αγορές. Πολλοί από αυτούς εγκαθίστανται εκεί στην ξένη γη και ευφυείς και εργατικοί καθώς είναι διαπρέπουν στο εμπόριο και πλουτίζουν. Δεν λησμονούν όμως τη σκλαβωμένη πατρίδα τους. Ενισχύουν οικονομικά τους συμπατριώτες τους, μεταδίδουν τα φώτα του πολιτισμού και βοηθούν όσο μπορούν για την εθνική αποκατάσταση της πατρίδας τους με την οποία έχουν συνεχή και αδιάκοπη επαφή.

Άξιο τέκνο της πόλης της Κοζάνης ήταν ο Χαρίσιος Κωνσταντίνου Μούκας.

Γεννήθηκε στην Κοζάνη το 1828 και διδάχθηκε τα πρώτα του γράμματα στη γενέτειρα του. Νεαρός ξενιτεύτηκε στη Σερβία όπου και ασχολήθηκε με το εμπόριο. Μέσα από την επαγγελματική του δραστηριότητα και την ευφυΐα που τον διέκρινε, απέκτησε μεγάλη περιουσία. Διέμεινε στη Σιαπτσία απ? όπου και ανέλαβε την τροφοδοσία του στρατού, απολαμβάνοντας έτσι την εμπιστοσύνη της Κυβερνήσεως και την αγάπη των Σέρβων. Γέρος πλέον, έκανε τη διαθήκη του στις 20 Απριλίου1897. Άφησε γενικό κληρονόμο της περιουσίας του τη σύζυγο του Σμίλιαν. Μετά το θάνατο της θα έπαιρναν αξιόλογα ποσά διάφορα φιλανθρωπικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα στη Σερβία, συγγενείς του στην Κλεισούρα της Καστοριάς και ο γαμπρός του Μιλοβάνοβιτς. Επίσης άφηνε στα σχολεία της γενέτειρας του δυο οικίες, αξίας περίπου χιλίων εικοσόφραγκων. Πέθανε στη Σιαπτσία το 1905.

 

πάνω

Ίδρυση Παρθεναγωγείου

Η ανάπτυξη της Κοζάνης και ο μεγάλος αριθμός των παιδιών, ανάγκαζε τους εφόρους στην αναζήτηση οικοπέδων για την ανέγερση σχολείων. Στην Κοζάνη γίνεται γνωστή η διαθήκη του Χαρισίου Μούκα και δίνει φτερά στους Εφόρους για να υλοποιήσουν το σχέδιο της ανέγερσης Παρθεναγωγείου.

Από το έτος 1862 με απόφαση της επιτροπής σχολείων, τα κορίτσια διδάσκονται ξεχωριστά από τα αγόρια, σε ενοικιαζόμενα σπίτια. Στην αρχή το Παρθεναγωγείο στεγάστηκε στο σπίτι των αδελφών Γ. Γκορτσούλη, Ηλία Π. Βαμβακ?.

Με τις φροντίδες των σχολικών εφόρων και ιδιαίτερα του ακούραστου Κωνσταντίνου  Τακιατζη, το 1873 χτίσθηκε στην Κοζάνη Παρθεναγωγείο, απέναντι απ? την Β Δ γωνία του Αγίου Νικολάου, κοντά στο λεγόμενο Μπήτσικον (στη θέση του σημερινού Δημαρχείου).

Τα κορίτσια είχαν πλέον ιδιαίτερα δικό τους σχολείο. Πρώτη διευθύντρια του Παρθεναγωγείου ήταν η Σοφία Στρατηγοπούλου και από τις επόμενες, Κοζανίτισσες ήταν η Κτιγκώ Παϊδάκου, η Αικατερίνη Κυρατσού, η Βασιλική Στέφου και η Ελένη Τζιμουλά. Το 1775 στην Κοζάνη υπήρχαν 57 μαθητές της Ελληνικής Σχολής, 276 του Δημοτικού Σχολείου, 54 του Παρθεναγωγείου και 194 Του Νηπιαγωγείου. Σύνολο δηλ. 581 μαθητές σε πόλη με πληθυσμό 8.100 κατοίκους.

Το 1900 οι σχολικοί έφοροι αγόρασαν με χρήματα της Κοινότητας το παλιό σπίτι του Καρατζέτζου για να χτίσουν το νέο Παρθεναγωγείο. Επειδή έμεινε ένα υπόλοιπο από την αγορά αυτή, στη συνεδρίαση της “Εφορείας”

της 3ης Ιανουαρίου 1901, «…. ..απεφασίσθη ίνα δοθεί τω Γογούλη Καρατζέτζω το υπόλοιπον προς συμπλήρωσιν του ποσού 5 λιρών, ληφθεί δε ισόποσος απόδειξις συμπληρωθησομένη εις την πώλησιν της οικίας αυτού είτε προς την Κοινότητα είτε εις άλλον πρόσωπον»

Το σπίτι του Καρατζέτζου βρισκόταν στον «Γκιουλέρ μαχαλά» (ωραία γειτονιά) και ήταν στο αρχοντικό του Χαρισίου Τράντα και του γιου του Ιωάννη Τράντα, των πρώτων μεγάλων οικιστών της Κοζάνης. Στο μεταξύ η Ελένη Χατζηταγάρα ή Φαράσαινα δώρισε το σπίτι της για να γίνει σχολείο, με την προϋπόθεση να της δίνει η Εφορεία ένα επίδομα για τη συντήρηση της, -μέχρι το θάνατο της.

Η ανέγερση του Παρθεναγωγείου απαιτούσε μεγάλα χρηματικά ποσά κι επειδή την περίοδο 1899-1901 χτιζόταν το Βαλταδώρειο Γυμνάσιο Κοζάνης, μετατοπίστηκε χρονικά η ανοικοδόμηση του Παρθεναγωγείου. Σε συνεδρίαση, στις 18 Μαΐου 1909, υποβάλλεται έγγραφο του Στεφάνου Γκάλιου που δηλώνει την αξία των οικιών του Χαρισίου Μούκα. Για το λόγο αυτό διορίζεται την 1η  Ιουλίου, πληρεξούσιος για την εκτέλεση της διαθήκης του Χαρισίου Μούκα, ο Στέφανος Γκάλιου ή Τανάκοβιτς, έμπορος στο Βελιγράδι. Επίσης διορίζεται πληρεξούσιος για να εκφραστούν τα συλλυπητήρια στην οικογένεια του Χαρισίου Μούκα, ο Ιωάννης κ. Δρίζης ή Ιωάννοβιτς που έμενε στο Βελιγράδι.

Κατά τη συνεδρίαση της 5ης Απριλίου 1910 “…λόγου γενομένου περί ιδρύσεως παραρτήματος Παρθεναγωγείου επί της οικίας Φαράσαινας κατά τα αποσταλέντα σχέδια υπό του κ. Παιονίδου, απεφασίσθη ίνα` γίνει η έναρξη της οικοδομής αφού όμως προηγουμένως εξασφαλισθή η κοινότης εκ μέρους της ιδιοκτήτιδος δι εκδόσεως υπ αυτής επισήμου πωλητηρίου εγγράφου προς τους επιτρόπους της εκκλησίας του Αγίου Νικολαου. Προκειμένου δε περί διορισμού επιτροπής η οποία θα επιστατήσει εις την ανέγερσιν, ενεκρίθησαν ο κ. Στάμκος Αναστάσιος, Ιωάννης Φασνάκης, Νάνος Γκουντιός, ως ούτως απεφασίσθη να κατεδαφισθή η οικία Καρατζέτζου και το υλικόν αυτής χρησιμοποιηθή δια το Παρθεναγωγείον“.

Με απόφαση τους τον Οκτώβριο του 1910, αναθέτουν στον αρχιτέκτονα Ξεν. Παιονίδη την εκπόνηση σχεδίων, καθώς και τη γενική φροντίδα της προμήθειας των υλικών και την επίβλεψη της ανέγερσης της οικοδομής στον Στάμκο Αναστάσιο. Την περίοδο αυτή η Κοζάνη είναι ακόμα σκλαβωμένη στους Τούρκους οι οποίοι δεν δίνουν άδεια για ανέγερση σχολείου και η επιτροπή αποφασίζει να βγει η άδεια το «Σουλτανικό φιρμάνι» στο όνομα του Στάμκου Αναστασίου, στον οποίο έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη. Αυτός, μετά την αποπεράτωση θα το χάριζε στο Παρθεναγωγείο. Όμως ο Ξεν. Παιωνίδης, κατά την επί τόπου εξέταση των οικιών, θεωρεί καταλληλότερο το οικόπεδο της οικίας Καρατζέτζου παρά της Φαράσαινας.

Ξενοφών Παιονίδης

Έτσι, τον Αύγουστο του 1911 άρχισε η ανέγερση του Παρθεναγωγείου στο οικόπεδο της οικίας του Καρατζέτζου.

 

πάνω

Η λειτουργία του σχολείου κατά τον 20ο  αιώνα

Η απελευθέρωση της Κοζάνης απ? τον τουρκικό ζυγό το 1912, βρήκε το κτίριο ημιτελές. Φυσικό οι εργασίες συνεχίστηκαν και τελείωσε το1914. Έγιναν τα εγκαίνια και άρχισε η λειτουργία του. Για να καλύψουν τη δαπάνη της ανέγερσης του που ήταν αρκετά μεγάλη, εκτός από τα έσοδα που είχαν από την πώληση των σπιτιών του Χαρισίου Μούκα, αποφάσισαν να διαθέτουν και τα έσοδα από τη δεκάτη, το κηροπωλείο, τους τόκους των καταθέσεων και τέλος να πουλήσουν το φούρνο των Αγίων Αναργύρων και οικόπεδο από τον κήπο του Αγίου Δημητρίου. Αυτό φαίνεται και στη συνεδρίαση τους, της 21-12-1911: «…2) Συζητήσεως γενομένης περί της χρησιμοποιήσεως των εκ της πωλήσεως του κήπου του Αγίου Δημητρίου και του φούρνου των Αγίων Αναργύρων ληφθησομένων χρημάτων, απεφασίσθη να διατεθώσι ταύτα δια το οικοδομηθησόμενον Παρθεναγωγείον και το παράρτημα Αρρεναγωγείον. . .»

Η εφαρμογή των νόμων του κράτους και στην Κοζάνη μετά την απελευθέρωση της, χώρισε το Παρθεναγωγείο σε δυο Δημοτικά σχολεία Θηλέων : Το Α’ Δημοτικό Σχολείο Θηλέων στον επάνω όροφο και το Β’ Δημοτικό Σχολείο Θηλέων στον κάτω όροφο. Αργότερα, με απόφαση του Υπουργείου Παιδείας που δημοσιεύτηκε στο Φ Ε Κ με αριθμό 391/31.10.1929,  τα δημοτικά σχολεία έγιναν όλα μεικτά και πήραν έναν αύξοντα αριθμό. Το Α’ Θηλέων έγινε 3ο  Δημοτικό Σχολείο και το Β’ θηλέων έγινε 4° Δημοτικό Σχολείο.

Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής το διδακτήριο χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή, ως στρατώνας των Γερμανών όπως και άλλων στρατιωτών αργότερα. Εκείνη την εποχή χάθηκαν πολλά βιβλία και το αρχείο του Σχολείου.

Το 4° Δημοτικό Σχολείο από το σχολικό έτος 1950 – 51 άρχισε να λειτουργεί σαν πρότυπο με την πρωτοβουλία του τότε Γενικού Επιθεωρητή Ευάγγελου Παπαϊωάννου και του επιθεωρητή Χρήστου Κούρου αλλά και με τη σύμφωνη γνώμη του προσωπικού του σχολείου. Σύμφωνα με την υπουργική απόφαση, λειτουργία του σχολείου ως πρότυπου «συνίστατο εις την πληρεστέραν και κατά τρόπον υποδειγματικόν εφαρμογήν συγχρονισμένων μεθόδων αγωγής και διδασκαλίας».

Το σχολείο λειτούργησε επί 20 χρόνιο ως πρότυπο. Εξέδωσε μάλιστα μαθητική εφημερίδα. Στην αρχή χειρόγραφη. Από το σχολικό έτος 1958-59 η εφημερίδα εκδιδόταν τυπωμένη στο τυπογραφείο του Παντ. Τζ?νου.

Το διδακτήριο με την πρόοδο του χρόνου, έπαθε κάποιες φθορές. Το καλοκαίρι του 1985 έγινε αναπαλαίωση. ‘Έφυγαν τα ξύλινα πατώματα και μπήκαν δάπεδά από μπετόν και επίστρωση μαρμάρου. ‘Έγινε νέος χωρισμός αιθουσών. Η δαπάνη ανήλθε στο ποσό των 30.000.000 δρχ. με εργολάβο τον Δημήτριο Πλιάτσιο και επιβλέποντα τον αρχιτέκτονα μηχανικό Δημήτριο Μαρμαρά, υπεύθυνο του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων. Την όλη δαπάνη κατέβαλε το Νομαρχιακό Ταμείο Κοζάνης. Ωστόσο, οι εργασίες αποκατάστασης του κτιρίου ξανάγιναν το καλοκαίρι του 1995, μετά το σεισμό τη 13ης  Μαΐου των 6,6R , που προκάλεσε ζημίες στο οίκημα.

Αργότερα με την υπ. αριθμ. Δ4/533/16.08.1999 απόφαση του Υπουργείου Παιδείας που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 1680/27.08.1999 τ Β, καταργήθηκαν τα 6/θέσια Δημοτικά Σχολεία 3°-4° και συγχωνεύτηκαν σε ένα. Τότε το ενιαίο 12/θέσιο σχολείο ονομάστηκε «Γεώργιος Σακελλάριος».

πάνω

Το σχολείο στην ανατολή του 21ου  αιώνα

Με απόφαση του Υπουργού Παιδείας, που δημοσιεύτηκε στο Φ Ε Κ 1341/2.10.2001 τα Β, το σχολείο ονομάστηκε «Χαρίσιος Μούκας» προς τιμήν του μεγάλου Κοζανίτη ευεργέτη. Σήμερα, λειτουργεί ως 12/θέσιο. Στο  ισόγειο έχει διαμορφωθεί χώρος γυμναστηρίου και με δωρεά του Λ. Χλιάπα, το δάπεδο του έχει ντυθεί με ειδικό ξύλο.

Επίσης με δωρεά της οικογένειας Σπινάρη, στο δεύτερο όροφο του σχολείου τοποθετήθηκε μεγάλη, ξύλινη βιβλιοθήκη και βοηθητικό έπιπλο στο χώρο της βρύσης όπως και τραπέζι.

Το σχολείο διαθέτει αρκετό εποπτικό υλικό: όργανα φυσικής, αθλητισμού, μουσικής, τηλεόραση, DVD, CD player , projector, χάρτες, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, πλαστικοποιητή. Οι γιορτές και οι εκδηλώσεις γενικά του σχολείου γίνονται στο διάδρομο του δευτέρου ορόφου, λόγω της έλλειψης ειδικού χώρου.

 

πάνω

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  • Μπουνόβας Ιω?ννης : «Εκπαίδευση και τοπική κοινωνία»
  • Σιώζος Γ. : «Ιστορία των δημοτικών σχολείων της Κοζάνης»
  • Παπακωνσταντίνου Μιχ. «Μια βορειοελληνική πόλη στη τουρκοκρατία»
  • Λιούφης Παν.: «Ιστορία της Κοζάνης»
  • Ημερολόγιο 1999 : «3° – 4° Δημοτικά Σχολεία Κοζάνης»
  • Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών Ν Κοζάνης : «Δυτικομακεδονικά γράμματα»

 

Από την κα. Νεβεσκιώτη Ιωάννα και την κα. Τζιώρα Ολυμπία

πάνω